حمید بقایی در نشستی عنوان کرد: با اینکه من معاون رئیس جمهور بودم اما معتقدم رجل سیاسی بودن به سر و صدا و شلوغ بازی‌های سیاسی نیست، رجل سیاسی کسی است که در سخت‌ترین شرایط دوست و ولی نعمتش را نفروشد و کسی که اینگونه است وطن و دین خود را هم نخواهد فروخت.

1- دعای امام عادل.

2- نفرین مظلوم در حقّ کسی که به او ظلم کرده.

3- دعای فرزند صالح در حقّ والدینش.

4- دعای پدر صالح برای فرزندش.

5- دعای مومن در غیاب مومن دیگر.

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السّلام قَالَ:‏ «خَمْسُ دَعَوَاتٍ لَا یُحْجَبْنَ عَنِ الرَّبِّ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى دَعْوَةُ الْإِمَامِ الْمُقْسِطِ وَ دَعْوَةُ الْمَظْلُومِ یَقُولُ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَأَنْتَقِمَنَّ لَکَ وَ لَوْ بَعْدَ حِینٍ‏ وَ الْوَلَدُ الصَّالِحُ لِوَالِدَیْهِ وَ الْوَالِدُ الصَّالِحُ لِوَلَدِهِ وَ دَعْوَةُ الْمُؤْمِنِ لِأَخِیهِ بِظَهْرِ الْغَیْبِ فَیَقُولُ وَ لَکَ مِثْلُهُ.» عبد الله بن سنان از امام صادق علیه السلام روایت کرد، فرمود: پنج دعاست که از پروردگار تبارک و تعالى محجوب نمى‏شود: دعاى پیشواى عادل و دعاى مظلوم، خداى تعالى مى‏فرماید: من، اگر چه بعد از مدتى، براى تو انتقام مى‏گیرم. و دعاى فرزند صالح براى پدر و مادرش و پدر صالح براى فرزندش و دعاى مؤمن در غیاب مؤمن براى او، خداى تعالى مى‏فرماید: و براى تو مثل آن باد.

6- دعای کودکان قبل از ارتکاب گناه.

قَالَ رَسُولُ اللهِ صلّی الله علیه و آله:‏ «دُعَاءُ أَطْفَالِ أُمَّتِی مُسْتَجَابٌ مَا لَمْ یُقَارِفُوا الذُّنُوب» رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: دعای کودکان امّتم مستجاب است تا زمانی که مرتکب گناه نشوند.‏

7- نفرین پدر درباره فرزندی که او را آزرده.

8-دعای مظلوم در حقّ کسیکه انتقامش را از ظالم گرفته است.

9- دعای مومن در حق کسی که به خاطر اهل بیت علیهم السّلام به او کمک کرده.

10- نفرین مومن درباره کسی که در اضطرار و احتیاجش به کمک او نیاز داشته و او با وجودِ توانِ کمک، از کمک به او دریغ کرده است.

قَالَ الصَّادِقُ (عَلَیْهِ السَّلَامُ): «ثَلَاثُ‏ دَعَوَاتٍ‏ لَا یُحْجَبْنَ‏ عَنِ اللهِ (تَعَالَى): دُعَاءُ الْوَالِدِ لِوَلَدِهِ إِذَا بَرَّهُ، وَ دَعْوَتُهُ عَلَیْهِ إِذَا عَقَّهُ، وَ دُعَاءُ الْمَظْلُومِ عَلَى ظَالِمِهِ، وَ دُعَاؤُهُ لِمَنِ انْتَصَرَ لَهُ مِنْهُ، وَ رَجُلٌ مُؤْمِنٌ دَعَا لِأَخٍ لَهُ مُؤْمِنٍ وَاسَاهُ فِینَا، وَ دُعَاؤُهُ عَلَیْهِ إِذَا لَمْ یُوَاسِهِ مَعَ الْقُدْرَةِ عَلَیْهِ وَ اضْطِرَارِ أَخِیهِ إِلَیْهِ.» امام صادق علیه السّلام فرمودند: سه دعاست که از خداوند عزیز و جلیل مخفى نمى‏ماند: دعاى پدر براى فرزندش، زمانى که به او نیکى کند و نفرینش بر او وقتى که پدر را بیازارد. نفرین مظلوم علیه ظالم و دعایش براى کسى که وى را علیه ظالم یارى کرده است. دعاى مؤمن براى برادر مؤمنى که او را در راه ما یارى کرده باشد ونفرینش علیه او زمانى که او را یارى نکرده باشد با اینکه هم او قدرت این کار را داشت و هم برادر مؤمنش بدان نیازمند بود.

11- دعای حاجی و عمره گذار.

12- دعای روزه دار تا وقتی که افطار کند.

قَالَ رَسُولُ اللهِ صلّی الله علیه و آله:‏« أَرْبَعَةٌ لَا تُرَدُّ لَهُمْ دَعْوَةٌ وَ تُفَتَّحُ لَهَا أَبْوَابُ السَّمَاءِ وَ تَصِیرُ إِلَى الْعَرْشِ دُعَاءُ الْوَالِدِ لِوَلَدِهِ وَ الْمَظْلُومِ عَلَى مَنْ ظَلَمَهُ وَ الْمُعْتَمِرِ حَتَّى یَرْجِعَ وَ الصَّائِمِ حَتَّى یُفْطِر» رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: چهار نفرند که دعایشان رد نمی شود و درهای آسمان بروی دعایشان باز می شود و تا عرش بالا می رود، دعای پدر برای فرزندش و نفرین مظلوم درباره کسی که به او ظلم کرده و دعای عمره گذار تا زمانی که برگردد و روزه دار تا هنگامی که افطار کند.

عیسى بن عبد الله القمی قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام یَقُولُ:‏« ثَلَاثَةٌ دَعْوَتُهُمْ مُسْتَجَابَةٌ الْحَاجُّ وَ الْمُعْتَمِر...». «عیسى بن عبد اللَّه قمى» گوید: شنیدم حضرت امام صادق- علیه السّلام- مى‏گوید: سه نفر دعایشان مستجاب است: اوّل: حاجى و معتمر (کسى که حج و عمره انجام مى‏دهد...)

13- نفرین انسان درباره کسانی که در حقّشان خوبی کرده ولی آن ها از او تشکّر نکرده اند.

عَنِ النَّبِیِّ صلّی الله علیه و آله:‏ «مَنْ‏ أَحْسَنَ‏ إِلَى‏ قَوْمٍ‏ فَلَمْ یُقْبِلُوهُ بِالشُّکْرِ فَدَعَا عَلَیْهِمْ اسْتُجِیبَ لَهُ فِیهِمْ.» رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: هرکس به مردم خوبی کند و آن ها از وی تشکّر نکنند و او نفرینشان کند، نفرینش در حقّ آنان مستجاب می شود.

14- دعای کسی که قرآن بخواند.

قَالَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ علیه السّلام:‏«مَنْ‏ قَرَأَ الْقُرْآنَ‏ کَانَتْ‏ لَهُ‏ دَعْوَةٌ مُجَابَةٌ إِمَّا مُعَجَّلَةٌ وَ إِمَّا مُؤَجَّلَة» امام مجتبی علیه السّلام فرمودند: کسی که قرآن بخواند دعایش،دیر یا زود مستجاب می شود.

15- دعای کسی که به مومنی در ماه رمضان افطاری دهد.

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السّلام قَالَ: «أَیُّمَا مُؤْمِنٍ‏ أَطْعَمَ‏ مُؤْمِناً لَیْلَةً مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِذَلِکَ مِثْلَ أَجْرِ مَنْ أَعْتَقَ ثَلَاثِینَ رَقَبَةً نَسَمَةً مُؤْمِنَةً وَ کَانَ لَهُ بِذَلِکَ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ دَعْوَةٌ مُسْتَجَابَةٌ.» امام صادق علیه السّلام فرمودند: هر مؤمنى که در شبى از ماه رمضان مؤمنى را اطعام کند، خداوند به سبب این کار او را پاداشى همانند پاداش کسى نویسد که سى بنده مؤمن را آزاد نموده است و او در پیشگاه خداى گرامى و بزرگ دعایی‏ برآورده شده دارد.

16- دعای دیگران در حقّ انسان.

قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السّلام:‏«لَا تَسْتَحْقِرُوا دَعْوَةَ أَحَدٍ فَإِنَّهُ قَدْ یُسْتَجَابُ الْیَهُودِیُّ فِیکُمْ وَ لَا یُسْتَجَابُ لَهُ فِی نَفْسِه‏». مولا امیرالمومنین علیه السّلام فرمودند: دعای هیچ کس را کوچک نشمارید، پس بدرستی که گاهی دعای یک یهودی در حقّ شما مستجاب می شود در حالی که دعایش درباره خودش مستجاب نمی گردد.

17- دعای کسی که در دعا کردن به درگاه خداوند اصرار و پافشاری می کند.

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ وَ أَبِی جَعْفَرٍ علیهما السّلام قَالا: «وَ اللهِ مَا یُلِحُّ عَبْدٌ عَلَى اللهِ إِلَّا اسْتَجَابَ لَه». از امام صادق و امام باقر علیهما السّلام‏ روایت شده است که فرمودند: به خدا قسم بنده ای(در درخواست و دعا) به درگاه خداوند اصرار و پافشاری نمی نماید مگر اینکه پروردگار دعایش را مستجاب خواهد نمود.

18- دعای کسی که یاد خدا در او منجر به فراموش کردن دعایش شده است.

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السّلام قَالَ: «إِنَّ اللهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى یَقُولُ مَنْ‏ شُغِلَ‏ بِذِکْرِی‏ عَنْ‏ مَسْأَلَتِی‏ أَعْطَیْتُهُ أَفْضَلَ مَا أُعْطِی مَنْ سَأَلَنِی‏». از امام صادق علیه السّلام روایت شده است که فرمودند: خدای تبارک و تعالی می فرماید: هر کس که به واسطه یاد من از خواسته اش غافل شود(خواسته و دعایش را فراموش کند)، بالاترین چیزی که به سائل درگاهم عطا شده است به او عنایت خواهم کرد.

19- دعای مظلوم.

20- دعای مسافر.

عَنِ النَّبِیِّ (صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) أَنَّهُ قَالَ: «دَعْوَةُ الْمَظْلُومِ‏ مُسْتَجَابَةٌ وَ إِنْ کَانَتْ مِنْ فَاجِرٍ مَخُوفٍ عَلَى نَفْسِهِ». از رسول خدا صلّی الله علیه و آله روایت شده است که فرمودند: دعای مظلوم مستجاب است، اگرچه این دعا از سوی مظلومی باشد که اهل گناه و فسق و فجور است و (به خاطر عقوبت و آثار گناهانش) بر جان او ترسیده شده.

قَالَ رَسُولُ اللهِ صلّی الله علیه وآله:‏ «ثَلَاثُ دَعَوَاتٍ مُسْتَجَابَاتٌ دَعْوَةُ الصَّائِمِ وَ دَعْوَةُ الْمُسَافِرِ وَ دَعْوَةُ الْمَظْلُوم‏». رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: سه دعا مستجاب است: دعای روزه دار،دعای مسافر و دعای مظلوم.

قَالَ رَسُولُ اللهِ صلّی الله علیه و آله:‏ «ثَلَاثُ دَعَوَاتٍ مُسْتَجَابَاتٌ لَا شَکَّ فِیهِنَّ دَعْوَةُ الْمَظْلُومِ وَ دَعْوَةُ الْمُسَافِرِ وَ دَعْوَةُ الْوَالِدِ عَلَى وَلَدِهِ». رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: سه دعا بدون شک مستجاب است: دعای مظلوم، دعای مسافر و نفرین پدر درباره فرزند.

21- دعای مجاهد و رزمنده در راه خدا.

22- دعای مریض.

عیسى بن عبد الله القمی قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللهِ علیه السّلام یَقُولُ:‏« ثَلَاثَةٌ دَعْوَتُهُمْ مُسْتَجَابَةٌ الْحَاجُّ وَ الْمُعْتَمِرُ وَ الْغَازِی‏ فِی‏ سَبِیلِ‏ اللهِ‏ فَانْظُرُوا کَیْفَ تَخْلُفُونَهُمْ‏ وَ الْمَرِیضُ فَلَا تَقْرِضُوهُ وَ لَا تُضْجِرُوهُ». عیسى بن عبد اللَّه قمى گوید: شنیدم حضرت امام صادق- علیه السّلام- مى‏گوید: سه نفر دعایشان مستجاب است: اوّل: حاجى و معتمر (کسى که حج و عمره انجام مى‏دهد) دوّم: مجاهد(رزمنده) در راه خدا- دقت کنید که در آنچه از او باقى مانده چگونه عمل مى‏کنید- سوّم: مریض، مبادا متعرّض او شوید یا دلتنگش نمایید.

عن النبیّ صلّی الله علیه و آله: «مَنْ عَادَ مَرِیضاً فِی اللهِ لَمْ یَسْأَلِ الْمَرِیضُ لِلْعَائِدِ شَیْئاً إِلَّا اسْتَجَابَ لَه‏».از نبیّ اکرم صلّی الله علیه و آله روایت شده است که فرمودند: کسى که مریضى را به خاطر خداوند عیادت مى‏کند، اگر آن مریض برایش دعا کند، مستجاب مى‏شود.

23- دعای فقیری که به او کمک می شود،اگر مومن باشد.

حُفِظَ عَنْهُمْ علیهم السّلام:‏« إِنَّ سِتَّةً لَا تُحْجَبُ لَهُمْ ... وَ الْفَقِیرُ الْمُنْعَمُ‏ عَلَیْهِ‏ إِذَا کَانَ مُؤْمِنا». از اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السّلام این روایت شریف محفوظ است که فرمودند: شش گروه هستند که دعایشان مستجاب است... و (ششم) فقیری که به او کمک می شود،اگر مومن باشد.

خدای تبارک و تعالی اجابت دعای بندگان را ضمانت کرده و ایشان را به این امر مهم تشویق و ترغیب نموده است. اما این بدان معنا نیست که هر بنده ای، هر چیزی را به هر شکلی و تحت هر شرایطی که بخواهد و دعا کند، خدای متعال خواسته او را اجابت نماید، بلکه پروردگار مهربان که اصل دعا را فرض و واجب کرده، خود نیز برای انجام آن شرایطی مقرّر فرموده که تا آن ها حاصل نشود هیچ گاه دعا به هدف اجابت نائل نخواهد شد.

امام صادق علیه السّلام فرمودند: آداب دعا را رعایت کن...اگر شرایط دعا را به جا نیاوردی منتظر اجابت مباش...و بدان که اگر خدا ما را به دعا کردن فرمان نداده بود ولی ما خالصانه او را می خواندیم،باز از روی فضل و کرم اجابت می کرد،چه رسد به این که خودش اجابت دعای کسی را که شرایط آن را به جا آورَد ضمانت کرده است.

1- شناخت خدا

حضرت کاظم علیه السّلام فرمودند: عده ای از امام صادق علیه السّلام پرسیدند: چرا ما دعا می کنیم ولی مستجاب نمی شود حضرت فرمودند: چون شما کسی را که نمی شناسید می خوانید.

* خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید:

وَإِذَا سَمِعُواْ مَا أُنزِلَ إِلَی الرَّسُولِ تَرَی أَعْیُنَهُمْ تَفِیضُ مِنَ الدَّمْعِ مِمَّا عَرَفُواْ مِنَ الْحَقِّ یَقُولُونَ رَبَّنَا آمَنَّا فَاکْتُبْنَا مَعَ الشَّاهِدِینَ. ... فَأَثَابَهُمُ اللَّهُ بِمَا قَالُوا جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا وَ ذَلِکَ جَزَاءُ الْمُحْسِنِینَ (مائده/ 83و 85) و هنگامی که آنچه را به رسول نازل می شود می شنوند، می بینی که چشمانشان از اشک پر می شود از آنچه از حق می شناسند می گویند پروردگارا ما ایمان آوردیم پس ما را در زمره شاهدان محسوب فرما ... پس خداوند به پاداش آنچه گفتند بهشت هایی که از زیر آن نهرهایی جاری است، نصیبشان ساخت، در آن جاودانه اند و این است پاداش نیکوکاران.

 *قال الصادق علیه السّلام:

آداب دعا را حفظ کن و نگاه کن (دقت کن) چه کسی را می خوانی و چگونه می خوانی؟ و برای چه می خوانی؟

مردی به امام صادق علیه السّلام عرض کرد: ما خدا را می خوانیم پس چرا مستجاب نمی شود حضرت فرمود: چون شما کسی را می خوانید که از او پروا ندارید و از فرمانش سرپیچی می کنید! با این اوصاف چگونه دعایتان را اجابت کند؟*

* قال رسولُ الله صلّی الله علیه و آله و سلّم قال اللَّهُ عَزَّ وَ جَل:

 هرکس مرا بخواند در حالتی که می داند من ضرر می رسانم و من نفع می دهم، دعایش را مستجاب می گردانم.

با دقت در آیات و روایات ملاحظه می گردد که هر قدر شناخت نیایشگر از توحید و قدرت لایزال الهی بر تقدیرات هستی بیشتر و درجات معرفت او نسبت به رحمت و لطف بیکران خداوند بالاتر باشد، دعای او مؤثّرتر خواهد بود.

2- ایمان و عمل صالح

شرط دیگر استجابت دعا ایمان است، برای تحقق ایمان، اعتقاد صحیح در نبوت و امامت لازم است، یعنی انسان بدون راهنمایی از جانب خدای متعال، هرگز مسیر ایمان را پیدا نخواهد کرد، حال اگر راهنما دارد اما راهنمای او معیّن از جانب خدای متعال نباشد، بالعکس او را به ورطه گمراهی و هلاکت خواهد کشاند، در زیارت جامعه کبیره خطاب به ائمه اطهار علیهم السّلام می گوئیم: «مَنْ أَرَادَ اللَّهَ بَدَأَ بِکُمْ وَ مَنْ وَحَّدَهُ قَبِلَ عَنْکُمْ‏» هر کس اراده معرفة الله و تقرب ألی الله دارد باید از شما اهل بیت آغاز کند و هر آن کس که خواهان توحید حقیقی است، باید مسیر توحید و یکتاپرستی را از شما اخذ نماید». پس استجابت دعا منوط به ایمان و ایمان متّکی بر هدایت انبیاء و امامان حق (مؤیَّد مِن عندالله) می باشد. نتیجه این بحث این است که دعای بزرگی چون عاقبت بخیری و یا اهل بهشت بودن و فرار از جهنم بدون سرسپردگی به اولیاء الله و امامان حق محال است که به هدف اجابت برسد، چون رکن ایمان، ولایت امامان حقّ است. امام هادی علیه السّلام در روایتی می فرماید: «... إذا أخلَصتَ فی طاعَةِ الله، وَاعتَرَفتَ بِرَسُولِ الله وَبِحَقِّنا أهلِ البیتِ وسَأَلتَ الله تَبَارَکَ وَتَعالى شیئًا لَم یحرِمکَ ...» اگر در بندگی خدا اخلاص داشته باشی و به پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم و حقّی که خدا برای ما اهل بیت قرار داده اعتراف نمایی، سپس از خدا چیزی درخواست کنی، محروم نخواهی شد.

1-قالَ رسولُ الله صلّی الله علیه و آله: «یَا أَبَا ذَرٍّ، یَکْفِی‏ مِنَ‏ الدُّعَاءِ مَعَ‏ الْبِرِّ مَا یَکْفِی الطَّعام مِنَ الْمِلْحِ.» رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: ای اباذر آن اندازه که نمک برای غذا کافی است،همراه با کار خیر دعا کردن کافی است.

3-امام باقر علیه السّلام می فرمایند: خدا به حضرت داود(ع) وحی کرد: به قوم خویش پیغام مرا برسان که هر کس فرمان مرا اطاعت کند، سزاوار است که من هم به سخن او گوش دهم و او را بر فرمان برداری خویش یاری نمایم، اگر از من درخواستی نماید به او عطا کنم،اگر دعا کند او را اجابت نمایم، اگر به من پناه آورد او را از وقوع در گناه نگه دارم، اگر بخواهد او را کفایت نمایم، اگر بر من توکّل کند او را از وقوع در مهالک حفظ کنم و اگر همه خلق با او مکر و نیرنگ کنند با من طرف هستند. 

هنگام دعا کرن و طلب حاجت از خداوند مهربان، بنده باید نسبت به اجابت دعای خود خوش گمان باشد. از آن جائی که خدای تعالی، منشأ تمام خیرات است و منزّه از هرگونه نقص و عیب می باشد، در صورت وجود شرائط استجابت و فقدان موانع آن، دلیلی برای عدم استجابت دعا نخواهد بود، مگر اینکه بنده نعوذ بالله به ساحت مقدّس خداوند سوء ظنّ داشته باشد.

1- حضرت صادق علیه السّلام می فرمایند: «إذا دَعَوتَ فَظُنَّ أنَّ حاجَتَکَ بِالبابِ» ترجمه: «هرگاه دعا کردی گمان کن که حاجتت بر درخانه است.»

2- فی الحدیث القدسیّ:

«أَنَا عِنْدَ ظَنِّ عَبْدِی بِی فَلَا یَظُنَّ بِی إِلَّا خَیْراً» خدای متعال می فرماید: من نزد گمان بنده خود هستم(نسبت به خودم)، پس نباید بنده من جز خیر و خوبی به من گمان داشته باشد.

3- قال رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم:

«اُدْعُوا اللَّهَ وَأَنْتُمْ مُوقِنُونَ بِالإِجَابَةِ» خدا را بخوانید در حالی که شما یقین به اجابت دارید.

4- ...أنّ رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم قال و هو علی منبرِه:

رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم در حالی که بر منبر بودند، فرمودند: قسم به کسی که هیچ پروردگاری جز او نیست، خیر دنیا و آخرت به هیچ مومنی داده نشد مگر به خاطر حسن ظنّش به خدای متعال و امید به او و خُلق نیکو و خودداری کردنش از غیبت کردن مومنین و قسم به کسی که هیچ پروردگاری جز او نیست، خدای متعال عذاب نمی کند مومنی را بعد از اینکه توبه نموده و استغفار کرده است مگر به واسطه سوء ظنّی که به خدا دارد و امیدواری کم او نسبت به خداوند و بداخلاقی و غیبت کردنش از مومنین ...

5- عن سفیانَ بنِ عُیَینَة قال: سمعتُ ابا عبدالله علیه السّلام یقولُ: «حُسن الظنَّ بِاللّه أَنْ لا تَرْجُوَ اِلا اللّهَ وَ لا تَخاف اِلاّ ذَنْبَکَ» ترجمه: حسن ظنّ به خدا این است که فقط به خدا امیدوار باشی و تنها از گناهت بترسی»

4-مأیوس شدن از دیگران(اخلاص در دعا)

شرط چهارم در واقع اشاره مستقیم به توحید افعالیِ باری تعالی دارد،یعنی بنده هنگام مناجات و دعا به درگاه خدای متعال، باید متوجّه باشد که تنها خدای متعال،منشأ خیرات است، ...ولله خَزائِنُ السَّمواتِ وَ الاَرضِ...(منافقون/7)خزائن آسمان ها و زمین از آن خداست.پس اگر کسی حاجتی دارد،فقط باید به درگاه پروردگار امیدوار باشد، به این حالت اخلاص در دعا نیز گفته می شود[البته دعا کردن برای رضای خداوند و به جهت نزدیکی به حضرت حق نیز، از مقوله اخلاص در دعا محسوب می شود،در مقابل انجام دعا به هدف خودنمائی،که اصطلاحاً ریا نامیده شده و یکی از گناهان کبیره می باشد] خدا در قرآن کریم می فرماید:وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدْراً(طلاق/3)و هر کس بر خدا توکّل کند، کفایت امرش را مى‏کند خداوند فرمان خود را به انجام مى‏رساند و خدا براى هر چیزى اندازه‏اى قرار داده است. غیر ذات باری تعالی،تمامی مخلوقات تنها ابزار و وسائطی هستند که سنّت خدا بر آن است تا فیض خود را از طریق آن ها به مخلوقاتش برساند.

1-امام صادق علیه السّلام فرمودند: کسی که بخواهد هر از خدا درخواست می کند به او عطا گردد باید از همه مردم مأیوس شود و امیدی به غیر خدا نداشته باشد،هنگامی که خدا چنین حالتی را در قلب او ملاحظه فرماید،هرچه بنده از خدا بخواهد به او می دهد

2-عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیه السّلام قَالَ: «رَأَیتُ الْخَیْرَ کُلَّهُ قَدِ اجْتَمَعَ فِی قَطْعِ الطَّمَعِ عَمَّا فِی أَیْدِی النَّاسِ وَ مَنْ لَمْ یَرْجُ النَّاسَ فِی شَیْ‏ءٍ وَ رَدَّ أَمْرَهُ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی جَمِیعِ أُمُورِهِ اسْتَجَابَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ فِی کُلِّ شَیْ‏ءٍ.» از امام زین العابدین علیه السّلام نقل شده که ایشان فرمودند: تمام خیر را در قطع طمع و انتظار،از آن چه در دستان مردم است،دیدم و هر کس که در هیچ چیزی به مردم امید نداشته باشد و در تمام امور امر خود را به خدای متعال بازگرداند(فقط به خدا امیدوار باشد)،خداوند در هر چیز خواسته اش را اجابت خواهد کرد.

3-خدای متعال به حضرت مسیح موعظه فرمود که:اى عیسى! مرا بخوان مانند انسان محزون در حال غرق شدن که هیچ دادرسى برایش نیست. اى عیسى! از من بخواه و از غیر من نخواه تا از تو دعاى نیک بر آید و از من اجابت، دعا مکن مگر با حالت تضرع و تمام همتت را صرف این امر بنما که هر گاه این گونه مرا خواندى تو را اجابت خواهم نمود 

4-در حدیث قدسی آمده است که خدای متعال خطاب به حضرت موسی فرمود: اى موسى! هر چه بدان نیاز دارى از من بخواه، حتى علف گوسفند و نمک غذایت را.

5-از امیر المومنین علیه السّلام نقل شده که در وصیّتشان به محمد بن حنفیّه فرمودند: درخواست خود به درگاه خدا را خالص نما،زیرا خیر و شرّ و عطا و منع و رسیدن و محروم شدن،به دست خداست.

6- هشام بن سالم از امام صادق علیه السّلام پرسید: با این که خدا فرموده: مرا بخوانید تا شما را اجابت نمایم،چرا گاهی دعای مومن مستجاب می شود و گاهی نمی شود؟ حضرت فرمودند: اگر بنده با نیّتی صادقانه و قلبی مخلص خدا را بخواند،و به عهد و پیمانی که با خدا دارد وفا کرده باشد،دعایش مستجاب می شود،ولی اگر نیّت و اخلاص نداشته باشد حاجتش را نمی گیرد...‏ 

5-حضور قلب

فردی که مشغول دعا به درگاه خدای متعال است،باید تمام توجه خود را به سمت معبود متمرکز کند و به هنگام دعا التفات خود را از هرآنچه غیر خداست باز دارد.یکی از علائم بی ادبی فرد،آن است که هنگام سخن گفتن با دیگری،نسبت به مخاطب خود بی توجّه باشد.هر قدر جایگاه و شخصیت مخاطب بالاتر و مهم تر باشد،به همان نسبت این بی ادبی عظیم تر خواهد بود.حال اگر به آن چه گفته شد،نیاز متکلّم به مخاطب را اضافه کنیم،عمق این سوء ادب دیگر قابل وصف نخواهد بود.در مقام دعا،متکلّم و داعی،انسان است که وجود او را سراسر نیاز و احتیاجات در بر گرفته است و در طرف دیگر،مخاطب خدای غنیّ بالذّات است که خالق و روزی دهنده به کلّ موجودات گیتی می باشد.پس بی توجّهی نسبت به حضرت حق در هنگام نیایش،نهایت بی ادبی به آستان قدس ربوبی خواهد بود.بدیهی است،کسی که کیفیّت دعای او نوعی هتک حرمت به ساحت مقدّس خدای متعال است،نباید انتظار اجابت دعایش را داشته باشد.

1-قَالَ‏ رسول الله صلّی الله علیه و آله: «ادْعُوا اللهَ وَ أَنْتُمْ مُوقِنُونَ بِالْإِجَابَةِ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللهَ لَا یَقْبَلُ دُعَاءً مِنْ‏ قَلْبٍ‏ غَافِل‏» رسول خدا صلّی الله علیه وآله فرمودند: خدا را بخوانید در حالی که یقین به اجابت دعا دارید و بدانید که خداوند از دل غافل،دعایی را نمی پذیرد. 

   2-سُئِلَ رَسُولُ اللهِ صلّی الله علیه و آله عَنِ اسْمِ اللَّهِ الْأَعْظَمِ قَالَ: «کُلُّ اسْمٍ مِنْ أَسْمَاءِ اللَّهِ أَعْظَمُ فَفَرِّغْ‏ قَلْبَکَ‏ مِنْ‏ کُلِ‏ مَا سِوَاهُ وَ ادْعُهُ بِأَیِّ اسْمٍ شِئْت‏...» از رسول خدا صلّی الله علیه وآله در باره اسم اعظم خدا سوال شد،حضرت فرمودند: همه اسم های خدا اعظم هستند، پس دل خود را از هرچه جز اوست خالی گردان و آن گاه او را به هر اسمی که خواستی بخوان.

3-قال الصّادق علیه السّلام: «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَا یَسْتَجِیبُ دُعَاءً بِظَهْرِ قَلْبٍ سَاهٍ‏ فَإِذَا دَعَوْتَ فَأَقْبِلْ بِقَلْبِکَ ثُمَّ اسْتَیْقِنْ بِالْإِجَابَةِ.» امام صادق علیه السّلام فرمودند: همانا خدای عزّ و جلّ دعایی را که از دلی غافل و بی توجّه سر زند اجابت نمی کند،پس هر گاه دعا کردی با دلت(به خدا)روی آر و یقین بدان که در این صورت دعایت مستجاب می شود.

6-وفای به عهد الهی

خدای متعال با بندگان خود عهد بسته است که در صورت دعا کردن ایشان،دعایشان رامستجاب کند-ادعونی استجب لکم-ولی در جای دیگر از قرآن کریم می فرماید: أَوْفُوا بِعَهْدِی‏ أُوفِ‏ بِعَهْدِکُم‏ (بقره/40)به عهد من وفا کنید،(که اگر چنین کنید)به عهد شما وفا خواهم کرد.در نتیجه یکی از شروط اجابت دعا،وفا نمودن بنده به عهد و قرارهایی است که با خدای خود بسته است،و در صورت بی توجّهی به آن ها از اجابت دعا محروم خواهد شد.وفای به عهد الهی در قرآن از اهمیّت ویژه برخوردار است.خداوند در قرآن کریم می فرماید: بَلى‏ مَنْ أَوْفى‏ بِعَهْدِهِ وَ اتَّقى‏ فَإِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَّقِینَ إِنَّ الَّذِینَ یَشْتَرُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَ أَیْمانِهِمْ ثَمَناً قَلِیلًا أُولئِکَ لا خَلاقَ لَهُمْ فِی الْآخِرَةِ وَ لا یُکَلِّمُهُمُ اللَّهُ وَ لا یَنْظُرُ إِلَیْهِمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ لا یُزَکِّیهِمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ‏^. (آل عمران/76و77) آرى، کسى که به پیمان خود وفا کند و پرهیزگارى پیشه نماید، (خدا او را دوست مى‏دارد زیرا) خداوند پرهیزگاران را دوست دارد. کسانى که پیمان الهى و سوگندهاى خود (به نام مقدس او) را به بهاى ناچیزى مى‏فروشند، آنها بهره‏اى در آخرت نخواهند داشت و خداوند با آنها سخن نمى‏گوید و به آنان در قیامت نمى‏نگرد و آنها را (از گناه) پاک نمى‏سازد و عذاب دردناکى براى آنهاست. 

در تأثیر منفی لقمه حرام بر زندگی،جای هیچ گونه تردید نیست.لقمه حرام به حدّی شیطان را بر انسان مسلّط می سازد که اگر ولی خدا هم با او سخن گفته و راهنمائیش نماید،پاسخی جز تمسخر و دشمنی به خیرخواهی او نخواهد داد.در واقعه کربلا و حوادث روز عاشورا،لشگر یزیدیان(علیهم لعنة الله)در مقابل خیر خواهی های امام حسین علیه السّلام،گفتند:تو را با لب تشنه خواهیم کشت!حضرت سیّدالشّهدا علیه السّلام علّت قساوت قلب ایشان را اینگونه بیان فرمودند: «و أحاطُوا بِالحسینِ مِن‏ کُلِّ جانبٍ حَتّى جَعَلُوهُ فی مثلِ الحلقةِ فَخَرَجَ علیه السّلامُ حَتّى أَتَى النّاسَ فَاستَنصَتَهُم فَأَبَوا أَن یَنصِتُوا حَتّى قالَ لَهُم وَیْلَکُمْ مَا عَلَیْکُمْ أَنْ تُنْصِتُوا إِلَیَّ فَتَسْمَعُوا قَوْلِی وَ إِنَّمَا أَدْعُوکُمْ إِلَى سَبِیلِ الرَّشَادِ فَمَنْ أَطَاعَنِی کَانَ مِنَ الْمُرْشَدِینَ وَ مَنْ عَصَانِی کَانَ مِنَ الْمُهْلَکِینَ وَ کُلُّکُمْ عَاصٍ لِأَمْرِی غَیْرُ مُسْتَمِعٍ قَوْلِی فَقَدْ مُلِئَتْ‏ بُطُونُکُمْ‏ مِنَ الْحَرَام‏»لشگر عمر سعد از هر طرف امام حسین علیه السّلام را احاطه کردند تا جائی که ایشان را در حلقه محاصره قرار دادند ...حضرت از ایشان خواستند تا سکوت کنند ولی آن ها سکوت نکردند،تا اینکه امام علیه السّلام فرمودند: وای بر شما!چه مانعتان می شود از اینکه سکوت کنید تا کلام مرا بشنوید،من تنها شما را به راه رشد و هدایت دعوت می کنم.هر کس از من اطاعت کند از هدایت شدگان خواهد بود و هرکه از من نافرمانی کند هلاک خواهد شد،و همه شما امر مرا نافرمانی می کنید، به کلامم گوش فرا نمی دهید، پس قطعاً شکم های شما از حرام پر شده است.

یکی از آثار سوء کسب حرام،عدم استجابت دعا ست.روایات زیادی بر این مطلب دلالت دارد که من باب نمونه به برخی از آن ها اشاره می شود:

1-رُوِیَ‏ «أَنَّ رَجُلًا أَتَى النَّبِیَّ صلّی الله علیه وآله فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ ادْعُ اللَّهَ أَنْ یَسْتَجِیبَ دُعَائِی فَقَالَ صلّی الله علیه و آله إِنْ أَرَدْتَ ذَلِکَ فَأَطِبْ‏ کَسْبَک‏»مردی خدمت نبیّ اکرم صلّی الله علیه و آله رسید،پس عرض کرد: ای رسول خدا از خدا بخواهید ات دعایم را مستجاب کند، پس رسول اکرم صلّی الله علیه و آله فرمودند: اگر می خواهی دعایت مستجاب شود، درآمد و کسبت را پاک کن.

2-رُوِیَ‏ «أَنَّ مُوسَى علیه السّلام رَأَى رَجُلًا یَتَضَرَّعُ تَضَرُّعاً عَظِیماً وَ یَدْعُو رَافِعاً یَدَیْهِ وَ [یَبْتَهِلُ‏] فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَى مُوسَى علیه السّلام لَوْ فَعَلَ کَذَا وَ کَذَا لَمَا أَسْتَجِیبُ دُعَاءَهُ لِأَنَّ فِی بَطْنِهِ حَرَاماً وَ عَلَى ظَهْرِهِ حَرَاماً وَ فِی بَیْتِهِ حَرَاما» روایت شده است که موسی علیه السّلام مردی را دید که به شدّت زاری می کند و در حالی که دو دستش را بالا برده است دعا و زاری می کند.پس خداوند به موسی علیه السّلام وحی نمود: اگر او چنین و چنان هم می کرد، دعایش مستجاب نمی شد، زیرا در شکمش و بر پشتش و در خانه اش حرام جای دارد.

3-قَالَ رسول الله صلّی الله علیه و آله: «إِنَّ أَحَدَکُمْ لَیَرْفَعُ یَدَیْهِ إِلَى السَّمَاءِ فَیَقُولُ یَا رَبِّ یَا رَبِّ وَ مَطْعَمُهُ‏ حَرَامٌ‏ وَ مَلْبَسُهُ حَرَامٌ فَأَیُّ دُعَاءٍ یُسْتَجَابُ لِهَذَا وَ أَیُّ عَمَلٍ یُقْبَلُ مِنْهُ وَ هُوَ یُنْفِقُ مِنْ غَیْرِ حِلٍّ إِنْ حَجَّ حَجَّ حَرَاماً وَ إِنْ تَصَدَّقَ تَصَدَّقَ بِحَرَامٍ وَ إِنْ تَزَوَّجَ تَزَوَّجَ بِحَرَامٍ وَ إِنْ صَامَ أَفْطَرَ عَلَى حَرَامٍ فَیَا وَیْحَهُ مَا عَلِمَ أَنَّ اللَّهَ طَیِّبٌ لَا یَقْبَلُ إِلَّا الطَّیِّبَ وَ قَدْ قَالَ فِی کِتَابِهِ‏ إِنَّما یَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِین‏» رسول خدا صلّی الله علیه وآله فرمودند: همانا یکی از شما دو دستش را به سمت آسمان بلند می کند و می گوید: ای پروردگارم! ای پروردگارم! در حالی که لقمه و لباسش حرام است، پس کدامین دعای این شخص مستجاب می شود و کدام عملش(به درگاه خدا)پذیرفته می گردد در حالی که از غیر حلال انفاق می کند.اگر حج به جا آورد، حجّ حرام است،اگر صدقه دهد از حرام می دهد و اگر ازدواج کند به وسیله مال حرام ازدواج می کند و اگر روزه بگیرد با مال حرام افطار می کند، پس وای بر او! نمی داند که خداوند پاک است، جز پاک را قبول نمی کند و به تحقیق که او در کتابش (قرآن)فرموده است: فقط خداوند از متّقین قبول می کند.

4- رسول خدا صلّی الله علیه وآله فرمودند: درآمدت را پاک کن تا دعایت مستجاب شود، پس همانا انسان لقمه(حرام)را به دهان خود می برد و(در نتیجه)تا چهل روز دعایش مستجاب نمی شود.

5-در حدیث قدسى آمده:خداوند فرموده: اى بنده‏ام، از تو دعا کردن و از من اجابت نمودن است. پس هیچ گاه براى دعا از من خجالت مکش مگر موقعى که غذاى حرام خورده باشى.‏

6- از امام صادق علیه السّلام روایت شده که فرمودند: هر یک از شما که می خواهد دعایش مستجاب شود، پس باید درآمد خود را پاک کند و از مظالم مردم(حقّ النّاس) خارج شود، و بدرستی که نزد خداوند، دعای هیچ بنده ای که مال حرامی در شکمش یا مظلمه کسی به گردنش باشد، بالا نمی رود.

خداوند متعال نظام هستی را نظام علّی و معلولی قرار داده است،یعنی در عالم،هر پدیده ای محصول علّتی است و هیچ امری بدون سبب محقّق نمی شود..

فقدان تمامی شرایطی که برای اجابت دعا ذکر شد،مانعی برای اجابت محسوب می شود، ولی در جملات معصومین علیهم السّلام به برخی از موانع اجابت به طور خاص اشاره شده است که مِن باب نمونه به برخی از آن ها اشاره می کنیم   .

1- عدم شناخت خدای متعال.

قال موسی بن جعفر علیهما السّلام(این روایت ذیل شرط اوّل اجابت دعا ذکر شد):

«قال قومٌ للصّادق علیه السّلام: نَدعُو فَلا یُستَجابُ لَنا، قال: لِأنَّکُم تَدعُونَ مَن لا تَعرِفُونَهُ». حضرت کاظم علیه السّلام فرمودند: عدّه ای از امام صادق علیه السّلام پرسیدند: چرا ما دعا می کنیم ولی مستجاب نمی شود حضرت فرمودند: چون شما کسی را که نمی شناسید می خوانید. خداوند متعال در قرآن کریم(سوره اعراف آیه 180)می فرماید: «و للهِ الاَسماءُ الحُسنی فَادعُوهُ بِها ...» و برای خدا نام های نیک است، خدا را به وسیله آن نام ها بخوانید. طبق دستور خداوند در این آیه شریفه ما موظّفیم هرگاه قصد مناجات و عرض حاجت به درگاه الهی داشتیم، حضرت حق را با نام های نیکویش بخوانیم و لازمه این مهمّ شناخت نام ها و صفات خدای متعال است.

2- اعتقاد نداشتن به حجج الهی(انبیاء و ائمّه اطهار صلوات الله علیهم اجمعین.)

امام صادق علیه السّلام فرمودند: چون بنده برابر خدا ایستد اول پرسش او از نمازهاى واجب و از زکاة واجب و از روزه واجب و از حج واجب و از ولایت ما خاندانست و اگر معترف به ولایت ما خاندان باشد و بر آن عقیده بمیرد نماز و روزه و زکاه و حج او پذیرفته است و اگر برابر خدا اعتراف به ولایت ما نکند خدا چیزى از اعمال او نپذیرد.

(همانطور که از روایت به خوبی پیداست- مخصوصاً قسمت انتهائی حدیث-بدون اعتقاد و پذیرش ولایت اهل بیت علیهم السّلام،خدای متعال هیچ عملی را بندگان نمی پذیرد. دعا هم یکی از اعمالی است که انسان ها به درگاه خدای متعال با آن عرض حاجت کرده و تقرّب به آستان او می جویند،که به بیان پر نور حضرت صادق علیه السّلام در روایت، اگر ولایت حضرات معصومین علیهم السّلام به آن ضمیمه نشود، به درگاه خداوند پذیرفته نیست.)

 مولا امیرالمومنین علیه السّلام(زیاد)می فرمودند: خیرى در دنیا نیست مگر براى دو کس: کسى که هر روز بر احسان کردن خود مى ‏افزاید و کسى که گناه خود را با توبه کردن جبران مى ‏کند، او کى مى ‏تواند توبه کند؟ به خدا سوگند که اگر سجده کند به گونه‏اى که گردنش قطع شود، خدا توبه او را نمى ‏پذیرد مگر با ولایت ما خاندان.

3- عدم توسّل به اهل بیت سلام الله علیهم.

 مولا امیر المومنین علیه السّلام فرمودند: در زمان گذشته(امت های پیشین) برآورده شدن حاجات و اجابت دعا، با توسّل به (حضرات) محمّد و علی و خاندان پاکشان مشهور بود، تا جائی که هر کس بلا و گرفتاریش طولانی می شد، گفته می شد: این شخص گرفتاریش طولانی شده چون توسّل به حضرت محمّد و آل پاکش(صلوات الله علیهم اجمعین) را فراموش کرده است.

معمر بن راشد گوید شنیدم امام صادق علیه السّلام میفرمود یک یهودى خدمت پیغمبر آمد و تند به آن حضرت نگاه می کرد، فرمود اى یهودى چه حاجت دارى؟ عرض کرد تو برترى یا موسى بن عمرانِ پیغمبر که خدا با او سخن گفت و تورات و عصا به او داد و دریا را برابرش شکافت و با ابر بر سرش سایه انداخت، پیغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمود: خوب نیست کسى خودستایی کند ولى می گویم که چون آدم گناه کرد توبه‏اش این بود که گفت خدایا بحقّ محمّد و آل محمّد از تو می خواهم که مرا بیامرزى و خدایش آمرزید و چون نوح سوار کشتى شد و از غرق شدن ترسید،گفت خدایا از تو می خواهم بحقّ محمّد و آل محمّد که مرا از غرق شدن نجات دهى و خدا او را نجات داد و چون ابراهیم را به آتش افکندند، گفت خدایا بحقّ محمّد و آل محمّد مرا از آن نجات ده و خدا آن را بر او سرد و سلامت کرد و چون موسى عصا افکند و از آن ترسید، گفت خدایا از تو می خواهم بحقّ محمّد و آل محمّد که مرا امان دهى و خداى جلّ جلاله فرمود مترس تو برترى.اى یهودى اگر موسى مرا درک می کرد و به من ایمان نمی آورد، ایمانش سودى نداشت و نه نبوّتش، اى یهودى از ذریّه من است آن مهدى که چون ظهور کند عیسى بن مریم براى یاریش فرود آید و او را پیش دارد و پشت سرش نماز گذارد.‏

4- ارتکاب گناه.

از امام باقر علیه السّلام روایت است که فرمودند: همانا بنده از خدا حاجتى می خواهد که اقتضا دارد، زود یا دیر برآورده شود (زیرا حاجت مشروعست و شرایط دعا موجود) سپس آن بنده گناهى مرتکب مى ‏شود، و خداى تبارک و تعالى به فرشته می فرماید: حاجتش را روا مکن و او را از آن محروم دار، زیرا در معرض خشم من در آمد و سزاوار محرومیت من گشت.

از حضرت صادق علیه السّلام روایت است که حضرتش فرمودند: روزی موسی بن عمران از کنار مردی از اصحابش عبور کرد در حالتی که او در سجده بود. هنگامی که موسی از کارش فارغ شد در بازگشت دید که آن شخص همچنان در حال سجده است.موسی به او فرمود اگر حاجت تو در دست من بود حتماً اجابت می کردم. پس خدای عزّوجلّ به موسی وحی فرمود: ای موسی اگر این مرد آنقدر سجده کند تا گردنش قطع شود از او نمی پذیرم تا زمانی که از آن چه کراهت دارم به آنچه دوست دارم بازگردد. ‏

5- ظلم و ستم.

6- لقمه حرام.

 از امام صادق علیه السّلام روایت است که فرمودند: هرگاه یکی از شما اراده کرد تا دعایش مستجاب شود پس باید کاسبیش را پاک کند و از ظلم به مردم خارج شود، به درستی که خداوند دعای بنده ای که در شکمش حرام یا نزد او ظلمی نسبت به احدی از خلقش باشد،مستجاب نمی کند.

فِی الْحَدِیثِ الْقُدْسِیِ‏: «فَمِنْکَ‏ الدُّعَاءُ وَ عَلَیَ‏ الْإِجَابَةُ فَلَا تَحْتَجِبُ‏ عَنِّی دَعْوَةٌ إِلَّا دَعْوَةَ آکِلِ الْحَرَامِ». در حدیث قدسی آمده است که خدای متعال فرمود: از تو دعا کردن است و بر من اجابت نمودن، هیچ دعایى از من محجوب نمى ‏ماند مگر دعاى انسان حرامخوار.

اى نوف به درستى که خداى متعال جلّت عظمته به حضرت مسیح عیسى بن مریم- علیه السّلام- وحى فرمود که: به بنى اسرائیل بگو ... که من مستجاب نمى ‏کنم دعاى هیچ یک از آنها را در حالى که حقّى از یکى از خلق من به عهده آنها باشد.

از امام صادق علیه السّلام روایت شده است که فرمودند: در مواعظ خدای تبارک و تعالی به عیسی بن مریم آمده است که خداوند به عیسی(ع) فرمود: اى عیسى! به ظالمان بنى اسرائیل بگو: مرا نخوانید در حالى که احکام کسبهاى حرام را لگدکوب مى ‏کنید و بتها در خانه‏هایتان جاى کرده، چون من قسم یاد کردم که هر کس مرا خواند، او را اجابت کنم(اگر اینان نیز بخواهند مرا بخوانند اجابتشان خواهم کرد) و اجابت من براى اینان، لعن و نفرین آنان است تا جمعشان پراکنده گردد.

قَالَ الصَّادِقُ علیه السّلام: «یَقُولُ اللَّهُ وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَا أُجِیبُ دَعْوَةَ مَظْلُومٍ‏ دَعَانِی‏ فِی مَظْلِمَةٍ وَ لِأَحَدٍ مِنْ خَلْقِی عِنْدَهُ مَظْلِمَةٌ مِثْلُهَا». حضرت صادق علیه السّلام فرمودند: خدای تعالی می فرماید: به عزّت و جلالم قسم، اجابت نمی کنم دعا و نفرین مظلومی را در حقّ ظالم به او، در حالی که خود آن مظلوم درباره دیگری مرتکب همان ظلم شده است.

7- مخالف بودن دعا با حکمت الهی.

قال مولانا امیرُالمومنینَ علیٌّ علیه السّلام: «إِنَّ کَرَمَ اللَّهِ تَعَالَى لَا یَنْقُضُ‏ حِکْمَتَهُ‏ فَلِذَلِکَ لَا تَقَعُ الْإِجَابَةُ فِی کُلِّ دَعْوَةٍ». مولا امیرالمومنین علیه السّلام فرمودند: بدرستى که کرم خدای تعالی برهم نمى ‏زند حکمت او را، پس بسبب این است که اجابت در هر دعائى واقع نمى ‏شود. ‏

8- ترک امر به معروف و نهی از منکر.

رُوِیَ عَنِ النَّبِیِّ صلّی الله علیه و آله أَنَّهُ قَالَ: «لَتَأْمُرُنَّ بِالْمَعْرُوفِ‏ وَ لَتَنْهُنَّ عَنِ الْمُنْکَرِ أَوْ لَیُسَلِّطَنَّ اللَّهُ شِرَارَکُمْ عَلَى خِیَارِکُمْ فَیَدْعُو خِیَارُکُمْ فَلَا یُسْتَجَابُ لَهُمْ». از نبیّ اکرم صلّی الله علیه و آله روایت شده است که حضرت فرمودند: باید امر به معروف و نهی از منکر کنید وگرنه خدا اشرارتان را بر خوبانتان مسلّط خواهد کرد، پس خوبانتان دعا می کنند ولی مستجاب نخواهد شد.

9- عقوق والدین.

عن ابی عبدالله علیه السّلام قال: «(الذّنوب) الَّتِی‏ تَرُدُّ الدُّعَاءَ وَ تُظْلِمُ الْهَوَاءَ عُقُوقُ الْوَالِدَیْنِ». گناهى که موجب ردّ شدن دعا و مستجاب نشدنش بوده و هوا را تیره و تار مى ‏کند عاق والدین شدن مى ‏باشد.

10- نیّت بد.

11- پلید بودن باطن.

12- نفاق و دوروئی با برادران دینی.

13- ترک اجابت برادران دینی.

14- به تأخیر انداختن نماز تا قضا شدن آن.

15- ترک تقرّب به خدا با انجام کارهای نیک و صدقات.

16- بد دهنی و استعمال کلام زشت.

گناهانى که موجب برگشتن دعا مى ‏شوند عبارتند از: نیّت بد داشتن، در باطن پلید بودن، با برادران دین دورویى و نفاق نمودن، برادران دینى را با ترک اجابت تصدیق نکردن. و نمازهاى واجب را به تأخیر انداختن تا وقتشان بگذرد. «وَ تَرْکُ التَّقَرُّبِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِالْبِرِّ وَ الصَّدَقَةِ وَ اسْتِعْمَالُ الْبَذَاءِ وَ الْفُحْشِ فِی الْقَوْل». و ترک تقرّب جستن بخدا به وسیله نیکى و خیرات، و بد دهنى و گفتن سخن زشت، هستند.‏

از امام صادق علیه السّلام روایت شده است که فرمودند: در بنی اسرائیل مردی بود که سه سال به درگاه خدا دعا می کرد تا خداوند به او پسری عنایت کند. زمانی که دید پروردگار دعایش را مستجاب نمی کند، به درگاه خدا عرضه داشت: ای پروردگارم آیا من از تو دورم پس صدایم را نمی شنوی! یا تو به من نزدیکی و دعایم را اجابت نمی کنی؟! در عالم خواب به او گفته شد: تو به مدت سه سال خدا را با بد زبانی و قلبی ناپاک و آلوده و نیّت غیر صادق خواندی(لذا دعایت مستجاب نشد). پس دست از بد زبانی بردار و قلبت را با تقوای الهی پاک و نیّتت را نیکو کن(تا دعایت مستجاب شود). حضرت فرمودند: آن مرد چنین کرد و بعد از آن به درگاه خداوند دعا نمود،پس خداوند پسری به او عنایت کرد.

17- سبک شمردن نماز.

البتّه سبک شمردن نماز مصادیق مختلف و درجات متفاوتی دارد. بدترین حالت آن ترک عمدی نماز است که در این باره روایات سنگینی در مجامع روایی وجود دارد، من جمله این که: رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: «مَنْ‏ تَرَکَ‏ الصَّلَاةَ مُتَعَمِّداً فَقَدْ کَفَر». هر کس از روی عمد نماز را ترک کند کافر شده است. / همچنین آن حضرت فرمودند: مَنْ‏ تَرَکَ‏ الصَّلَاةَ مُتَعَمِّداً فَقَدْ بَرِئَ مِنْ ذِمَّةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ ذِمَّةِ رَسُولِهِ (صلّی الله علیه و آله)‏هر کس نماز را عمداً ترک کند از ذمّه خدا و رسول و امانشان بیزارى جسته است‏. از دیگر مصادیق سبک شمردن نماز من باب نمونه به سه مورد اشاره می کنیم: (1) اهمیّت ندادن به یادگیری مسائل نماز و صحیح خواندن آن، جای تأسّف و بسی شگفتی دارد که بسیاری از ما انسان ها نسبت به امور دنیوی و معاش خود نهایت دقّت و کنجکاوی را به کار می بریم امّا وقتی به امور دینی و اخروی، مخصوصاً نماز می رسیم یا اصلا از اصل انجام نمی دهیم و یا اگر انجام دهیم نسبت به آموختن مسائل و احکام آن توجّهی نداریم و از خود سستی نشان می دهیم. (2) با وجود بلد بودن مسائل نماز،بی دقّتی و اهمّیّت ندادن به رعایت و اجرای صحیح و کامل مسائل نماز. (3) در اولویّت قرار ندادن نماز نسبت به سایر امور. نوعاً مردم پس از فارغ شدن از کارهای خود،برای انجام فریض? نماز اقدام می نمایند،غافل از این که این نهایت بی لطفی و قدرنشناسی بنده نسبت به مقام شامخ خالق منّان است. برای درک بهتر مطلب، کارمند جزئی یک اداره را تصوّر کنید که مشغول کار است، در این میان به او خبر می رسد که رئیس اداره مشتاق دیدار او می باشد. همه خوب می دانیم که در این حالت او تمام تلاش خود را به کار می گیرد تا در اسرع وقت خود را به دفتر مدیر برساند. امّا وقت اذان که دعوت رسمی خالق یکتا برای صحبت و مناجات با اوست،کم تر کسی پیدا می شود که دعوت حضرت حقّ را لبّیک گفته و به نماز بایستد.ما انسان ها برای دیدار کسانی که دوستشان داریم سر از پا نمی شناسیم، چه شده؟! و به چه علّت برای دیدار و ملاقات با خالق زیبایی ها، مخزن لطف و مهربانی و صاحب نعمت ها، با تأخیر و کسالت، حاضر می شویم؟! و بعد از خواندن نماز احساس می کنیم که بار سنگینی را که بدوش می کشیدیم، به زمین گذاشته ایم. رسول خدا می فرمایند: هر که در خارج از وقت نماز گزارد آن نماز، سیاه و تیره بالا رود و گوید: خدا تو را تباه سازد که مرا تباه نمودى! و چون بنده در پیشگاه خداى گرامى و بزرگ بایستد نخستین چیزى که از او پرسند نماز باشد؛ پس اگر نمازش پاک بود کردارهاى دیگرش نیز پاک خواهند بود و چون نمازش پاک نبود دیگر کردارش نیز پاک نخواهد بود. این جمله زیبا از مرحوم شهید رجائی نقل شده است: «به نماز نگوئید کار، به کار بگوئید نماز». با یک سوال، کلام را در این باب خلاصه کرده و قضاوت را به عهده مخاطب گرامی می گذاریم. آیا تا به حال دلمان برای نماز و مناجات با خدا تنگ شده است؟ آیا هر بار، با ذوق و شوق به استقبال نماز می رویم یا با حالت کسالت و اجبار؟(تو خود حدیث مفصّل بخوان از این مجمل...) حال به روایت ذیل که قسمتی از یک حدیث نسبتاً طولانی و بسیار مهمّ است توجّه فرمائید:

18- قطع رحم.

رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمودند: خداوند متعال مى ‏فرمایند: من رحمان هستم و رحم را از نام خود مشتق کرده‏ام، هر کس صله رحم بجاى آورد من هم به او توجه خواهم کرد و هر کس قطع رحم کند من هم با او قطع مى ‏کنم.

وَ قَالَ‏ صلّی الله علیه و آله: «لَا تَنْزِلُ الرَّحْمَةُ عَلَى قَوْمٍ فِیهِمْ قَاطِعُ الرَّحِم» و ‏فرمودند: رحمت بر گروهى که بین آنها قاطع رحم باشد فرود نمى ‏آید.

(پر واضح است و مسلّم،قومی که خداوند رابطه خود را با ایشان قطع و نزول رحمت را بر ایشان ممنوع نموده است، از اجابت دعا محروم خواهند بود.)

عَنِ النَّبِیِّ صلّی الله علیه و آله: «إِنَّ أَصْنَافاً مِنْ أُمَّتِی لَا یُسْتَجَابُ لَهُمْ دُعَاؤُهُم...‏ وَ رَجُلٌ یَدْعُو فِی قَطِیعَةِ رَحِم‏». از رسول خدا صلّی الله علیه و آله روایت است که آن حضرت فرمودند: به درستی که اصنافی از امّت من دعایشان مستجاب نمی گردد... (از آن دسته است)مردی که در حالی که قطع رحم نموده است، دعا می کند.

19- دروغ گفتن.

قال امیرالمومنین علیه السّلام: «إِذَا نَاوَلْتُمُ‏ السَّائِلَ‏ الشَّیْ‏ءَ فَاسْأَلُوهُ أَنْ یَدْعُوَ لَکُمْ فَإِنَّهُ یُجَابُ فِیکُمْ وَ لَا یُجَابُ فِی نَفْسِهِ لِأَنَّهُمْ یَکْذِبُون‏». مولا امیرالمومنین علیه السّلام فرمودند: چون بدست سائل چیزى دادید از او بخواهید که در حق شما دعا کند که دعایش در باره شما مستجاب است ولى درباره خودش مستجاب نیست زیرا دروغ میگویند.

 حضرت امیر المومنین علیه السّلام در پاسخ به این سوال که خداوند فرموده است ـ مرا بخوانید اجابتتان می کنم ـ‏ پس چرا دعا می کنیم ولی دعایمان اجابت نمی شود؟ فرمودند: زیرا دل های شما هشت خیانت کرده است... و چهارم، گفتید از آتش جهنّم می ترسید و حال آن که در هر زمان به واسطه گناهانتان به سمت آن قدم برداشتید، پس کجاست ترس شما؟ و پنجم، گفتید که مشتاق بهشت هستید و حال آن که در هر زمان اعمالی انجام دادید که شما را از آن دور می کرد، پس کجاست رغبت و اشتیاقتان به بهشت؟...

20- قساوت قلب.

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللهِ علیه السّلام قَالَ: «إِنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَا یَسْتَجِیبُ دُعَاءً بِظَهْرِ قَلْبٍ قَاسٍ». حضرت صادق علیه السّلام فرمودند: بدرستى که خداى عز و جل اجابت نکند دعائى را که از روى دل سخت و با قساوت باشد.

21- غفلت دل.

قَالَ أَبوعَبْدِ اللهِ علیه السّلام:‏« إِنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَا یَسْتَجِیبُ دُعَاءً بِظَهْرِ قَلْبٍ‏ سَاهٍ‏ فَإِذَا دَعَوْتَ فَأَقْبِلْ بِقَلْبِکَ ثُمَّ اسْتَیْقِنْ بِالْإِجَابَةِ». حضرت صادق علیه اسلام فرمودند: خداى عز و جل اجابت نکند دعائى که از روى دل غافل باشد، پس هر گاه دعا کردى بدل توجه کن و یقین داشته باش که اجابت شود.

قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ صلوات الله علیه:‏ «لَا یَقْبَلُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ دُعَاءَ قَلْبٍ لَاهٍ وَ کَانَ عَلِیٌ‏ علیه السّلام یَقُولُ إِذَا دَعَا أَحَدُکُمْ لِلْمَیِّتِ فَلَا یَدْعُو لَهُ وَ قَلْبُهُ لَاهٍ عَنْهُ وَ لَکِنْ لِیَجْتَهِدْ لَهُ فِی الدُّعَاءِ». امیر المؤمنین صلوات اللَّه علیه فرمودند: خداى عزوجل دعاى دل غافل و سرگرم به لهو را نپذیرد، و على علیه السلام همیشه می فرمود: هر گاه یکى از شماها براى مرده‏اى دعا کند، در حالى که دلش از او غافل است دعا نکند، بلکه در دعاى بر او کوشش کند(یعنى براستى از دل دعا کند.)

22- نمّامی و سخن چینی.

 روایت شده است: زمانی در بنی اسرائیل قحطی آمد، حضرت موسی(ع) برای ایشان(از درگاه خداوند متعال)طلب باران نمود. خدای تعالی به آن حضرت وحی فرمود: دعای تو و همراهانت را مستجاب نمی کنم در حالی که میان شما انسان سخن چینی است که بر این صفت زشت اصرار می ورزد. حضرت موسی(ع) عرض کرد: پروردگارا آن شخص کیست(بگو) تا او را از بین خودمان بیرون کنیم. خدای متعال فرمود: ای موسی من شما را از سخن چینی نهی می کنم،حال خود نمّامی کنم، سپس آن جمع همگی به درگاه خدا توبه کردند و باران بر آن ها باریده شد.

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت

مسلم زکی زاده

تا حبّ علی و آل او یافته ایم
کام دل خویش مو به مو یافته ایم
وز دوستی علی و اولاد علی است
در هر دو جهان گر آبرو یافته ایم

تا حبّ علی و آل او یافته ایم
کام دل خویش مو به مو یافته ایم
وز دوستی علی و اولاد علی است
در هر دو جهان گر آبرو یافته ایم