فارس در گزارشی نوشت: شاید عده‌ای هنوز «افسانه پادشاه بی‌لباس» را نشنیده باشند... روایت پادشاهی که یک خیاط رند به او گفت: برایت لباسی زیبا دوخته‌ام اما کسی آنرا نمی‌بیند!

 پادشاه قصه هم که به حرف‌های آن خیاط حقّه‌باز خوشبین شده بود، به زعم خود، لباس خیالی را به تن کرد و لخت و عور به میان مردم رفت.

 در این میان اما چاپلوسان اطراف پادشاه هم که افسانه، اشاره‌ای به ارتباط آنها با خیاط حقّه‌باز ندارد! بیکار ننشستند و شروع به تعریف و تمجید از لباس نداشته و نپوشیده پادشاه کردند.

 تا اینکه پسرکی به خودش جرأت داد و لُختی پادشاه را فریاد زد و این کار، پادشاه ساده‌لوح قصه ما را مضحکه‌ی خاصّ و عام کرد.

شاید چیزی به نام «برجام» و دستاوردهایش نیز مصداق همان پادشاه و لباس نپوشیده و نداشته‌اش باشند...

 آغاز: «برجام باید دستاورد داشته باشد و گرنه کار دولت در انتخابات تمام است.»

 این گزاره‌ای است که تقریباً عمده تحلیلگران اصلاح‌طلب و اصولگرا به آن اشاره دارند و بیش از همه نیز رفتارهای رئیس‌جمهور روحانی و یارانش نشان می‌دهد که اعتقاد راسخی به این مسئله دارند.

 در این میان اما یک سؤال اساسی وجود دارد و آن اینکه اگر برجام حاوی دستاورد نباشد، چه باید کرد؟!

سؤالی اساسی که البته با یک متمم دیگر نیز همراه است و آن گره خوردن ناصیه دولت به برجام و ربط دادن تکلیف زمین و زمان به دستاوردهای برجام توسط کابینه یازدهم است.

 ربط دادنی تحیّرانگیز که از «آب خوردن» و «اقتصاد مقاومتی» و «بیمه زنان خانه‌دار» گرفته تا لغو تمام تحریم‌ها، سرمایه‌گذاری و پیشرفت پروژه‌های عمرانی را به برجام و دستاوردهایش گره زد.

 در این گیر و دار البته از طرف آمریکایی برجام هم به هیچ وجه خبرهای خوبی به گوش نمی‌رسد و با رفتاری که کاخ سفید در پسابرجام موعود از خود بروز داد، هیچ امیدی به ایجاد گشایش از سوی آمریکا نیست.

 کار به جایی رسیده است که حتی رئیس‌جمهور روحانی هم اخیراً اعلام کرد به آمریکا بدبین است. اگرچه او در همان سخنرانی بر ادامه خوشبینی خود به برجام نیز تأکید کرد!

*چه باید کرد؟!

تحلیلگران اصولگرا در همان روزهای آغازین مسندنشینی رئیس‌جمهور روحانی، برجام و بی‌دستاوردی‌اش را پیش‌بینی کرده بودند.

آنها در عین حال هشدار داده بودند که پس از محرز شدن بی‌دستاوردی برجام؛ عوامل آن به سمت چیزی به نام «دستاوردسازی» سوق پیدا می‌کنند و شروع به تعریف و تمجید از کاشت و داشت و برداشت دولت خواهند کرد.

 هرچیزی دستاورد توافق عنوان خواهد شد، دروغ و راست با هم گفته می‌شود و خلاصه باید از کاه، کوه ساخت و بعنوان تندیس دستاورد، آنرا تراشید. اگر هم کاهی پیدا نشد، باید فرض کرد که پیدا شده است.

این تحلیل در آن روزها کمتر مورد توجه قرار گرفت و «گزارش اقلیّت» تلقی شد اما گذشت زمان نشان داد که عمق فاجعه می‌تواند بیشتر هم باشد و به مقطعی برسیم که لمس دستاوردهای توافق دولت یا همان برجام «اجباری» هم بشود...

 *نوستالژی «شعبان‌بی‌مخ» و «پری بلنده» برای حمایت از توافق/ دستاوردهای برجام را لمس کنید و اِلّا...

این، رئیس‌جمهور روحانی است که درباره دستاوردهای برجام، صحبت‌های خاصی را مطرح می‌کند...

 از گشایش‌های هر روزه‌ی برجام خبر می‌دهد و از وجود صدها خاصیت مترتّب بر برجام سخن می‌راند.

هم‌او بود که در اولین سخنرانی پسابرجامی خود گفته بود: «در همین تجربه چند ساعته امروز 1000 ال سی در بانک‌های مختلف باز شد.»

 اما آن روز «تعطیل» بود و بعداً هم گفته شد که منظور آقای روحانی چیز دیگری بوده است!

 با این حال اما در این رابطه رخدادهای دیگری هم بوقوع پیوسته است که هاشوری از نوستالژی «شعبان بی‌مخ» و «پری بلنده» در کودتای 28 مرداد را با خود حمل می‌کند.

سعید لیلاز، از فعالان سیاسی و اقتصادی اصلاح‌طلب و رئیس کمیته اقتصادی حزب کارگزاران چندی قبل در مصاحبه با شماره 185 نشریه «تجارت فردا» گفته بود:

 «اینکه مردم بگویند که در زندگی روزمره‌شان آثار برجام احساس نمی‌شود، پذیرفتنی نیست، به این دلیل که اگر مانند سال‌های 1391 و 1392 نرخ تورم مواد غذایی به 50 درصد می‌رسید، آنگاه یک بحران اجتماعی بزرگ رخ می‌داد.»

ماجرا ساده است... جدای از آنکه رئیس جمهور به دستاوردهایی از برجام اشاره می‌کند که گویا هیچکس جز خودش، آنها را نمی‌بیند؛ اکنون سمپات‌های کارگزارانی روحانی نیز به صحنه آمده و در حال اجباری کردن لمس دستاوردهای برجام هستند.

 اجباری که هرکس با آن مخالفت کند، بایستی مورد تحمیق و آماج حملات مختلف قرار گیرد و «مخالف سیاسی دولت» قلمداد شود.

لیلاز همچنین مدتی پس از مصاحبه خود با تجارت فردا، اخیراً طی سرمقاله‌ای در شماره 94 نشریه صدا، وابسته به حزب کارگزاران، مجدداً این حرف‌های خود را تکرار کرد.

 او در مطلب خود که تحت عنوان «آمار سخن می‌گوید»! منتشر شده و طی آن به تعدادی رخداد اقتصادی با عنوان دستاوردهای دولت روحانی اشاره شده است، می‌نویسد:

 «ابهام یا اشکال دومی که مخالفان سیاسی دولت به عملکرد اقتصادی وارد می‌کنند این است که چرا رشد اقتصادی اثری بر سفره‌های مردم نگذاشته است و سر سفره مردم نیامده است؟ از نظر من این انتقاد یک دروغ بزرگ است و اثر رشد اقتصادی بر زندگی و معیشت مردم ملموس است.»

 او می‌افزاید:‌ اما به قدری فشار بر توده‌های مردم و اقشار فرودست جامعه در سال‌های اخیر و در دوره دولت‌های نهم و دهم زیاد بوده است که دستاوردهای دولت یازدهم کفایت نمی‌کند و باید برای جبران عقب‌ماندگی‌ها در این حوزه تلاش بیشتری کرد!

اما این اجباری سازی لمس دستاوردهای برجام گویا تمام ماجرا نیست و پرونده‌هایی دیگر نظیر «مقصّرتراشی برای بی‌دستاوردی برجام» و «دستاوردسازی» نیز در دستور کار ستاد برجام قرار گرفته است.

 درباره مقصّرتراشی و اینکه چرا الویری و جهانگیری و منتجب‌نیا و سیف و چند تن دیگر اینطور گفته‌اند که برجام دستاورد داشته اما عده‌ای نمی‌گذارند این دستاوردها هویدا شود؟! پیش از این نوشته‌ایم و بعد از این نیز در قالب گزارشی مبسوط‌تر به مسئله خواهیم پرداخت.

 اما اینجا و در ادامه بحث «دستاوردسازی برای برجام»، مقاله سعید لیلاز را که در بالا به آن اشاره کردیم، بیشتر مورد بررسی و مداقّه قرار می‌دهیم.

 او در این مقاله، ضمن تأکید بر اینکه عدم لمس دستاوردهای برجام از سوی مردم «دروغ» است؛ به برشمردن برخی رخدادهای اقتصادی کشور طی 3.5 سال اخیر پرداخته و آنها را دستاوردهای دولت روحانی نامیده است...

  *دستاوردسازی کارگزارانی‌ها برای روحانی زیر ذره‌بین/کشف نتایج برجام با جستجو در اینترنت!

ما از کارنامه‌ای که رئیس کمیته اقتصادی حزب کارگزاران برای دولت یازدهم فهرست کرده است؛ 9 مورد را مورد بررسی قرار داده‌ایم و با عینک تحلیلی به آنها نگاه کرده‌ایم.

 گزاره‌های مقاله لیلاز که اگرچه عموماً با یک جستجوی ساده در اینترنت نیز وجود دارند و دیده می‌شوند اما از آنجا که از سوی ستاد برجام در اینجا و آنجا بعنوان دستاوردهای توافق دولت روحانی مطرح می‌شوند نیاز به بررسی دقیق‌تری داشتند.

آنچه که در ادامه می‌خوانید، 9 ادعای رئیس کمیته اقتصادی حزب کارگزاران درباره دستاوردهای اقتصادی دولت روحانی است به همراه توضیحاتی پیرامون درست و غلط هریک از آنها که برای تنویر افکار عمومی لازم است:

 1_ «با افتتاح پالایشگاه ستاره خلیج فارس، کشور به اقتصادی‌ترین روش ممکن برای اولین بار پس از گذشت 40 سال به صادرکننده بنزین تبدیل می‌شود.»

به حساب ما خبرنگاران، هم‌اکنون چند سالی می‌شود که از مقامات دولت قبل تا دولت فعلی، هر بار وعده افتتاح پالایشگاه ستاره خلیج فارس را می‌دهند.

 از دیگر سو سعید لیلاز به این مسئله اشاره‌ای نکرده است که ساخت این پالایشگاه در دولت قبلی و در سال 85 آغاز شده و دولت یازدهم فرض بر توانایی بر افتتاح آن، تنها نقش کلیدداری و استارت زدن یکی از مظاهر پیشرفت نظام اسلامی را بر عهده خواهد داشت.

 در همین زمینه خبرهایی مبنی بر به تعویق افتادن حقوق کارگران حاضر در ساخت این پالایشگاه و احتمال انتخاباتی بودن افتتاح برخی فازهای این پالایشگاه در ماه‌های آتی نیز وجود دارد.[1]،[2]

 2_ «تراز واردات مواد غذایی در سال 91 منفی 8 میلیارد دلار بوده که امسال به منفی 3 میلیارد دلار رسیده است.»

این آمار از سوی وزارت جهاد کشاورزی نیز اعلام شده و تکذیبی هم بر آنها منتشر نشده است اما در عین حال مشخص نیست چرا لیلاز و ایضاً وزارت محترم جهاد کشاورزی اصرار دارند تاریخ را از خود شروع کنند و در ادامه دستاوردهای دولت 3 ساله روحانی؛‌ اشاره‌ای به 8 سال تلاش وزارت جهاد در دولت‌های نهم و دهم در زمینه مدرنیزاسیون تجهیزات کشاورزی و توسعه آبیاری تحت فشار نمی‌کنند که سبب بروز این توفیقات شده است.[3]

 افزایش صادرات محصولات کشاورزی از حدود 1,4 میلیارد دلار در دولت اصلاحات به 6,2 میلیارد دلار در دوران دولت‌های نهم و دهم [4] و یا افزایش بیش از 2 برابری طرح‌های زیربنایی آب و خاک در دولت‌های نهم و دهم به نسبت دوران اصلاحات که منجر به افزایش تولید در دراز مدت می‌شود [5] نیز از همین قبیل‌اند.

 توفیقاتی که البته بایستی تلاش 35 ساله نظام اسلامی و رؤسای جمهور قبل از روحانی و احمدی‌نژاد را نیز به آن افزود و از تلاش برای آغاز تاریخ از زمان خود! اجتناب کرد.

  3_ «در سه سالی که از عمر دولت یازدهم می‌گذرد، رشد اقتصادی در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی از منفی 6.8 درصد در سال 1391 به مثبت 4.4 درصد در سال 95 افزایش یافته است *** نرخ تورم از 35 درصد در سال 1392 به 8 درصد در سال جاری کاهش یافته است.»

رشد 4.4 درصدی که رئیس‌جمهور در سفر اخیر خود به استان کهگیلویه و بویراحمد خبر آن را داد و لیلاز هم مشغول تکرار آن است؛ به گواه نظر کارشناسان اقتصادی، یک رشد واقعی نیست و بر اساس میزان درآمدهای اسمی دولت از محل فروش نفت بنا شده است. (چه اینکه رکود همچنان بر بخش‌هایی از اقتصاد ایران سایه انداخته است.)

 درآمدهایی که به اذعان مقامات وزارت نفت، تنها یک دهم آن در پسابرجام وصول شده و مابقی به دلیل تحریم‌ها، اعمال نفوذ آمریکا و یا امتناع بانک‌ها از تبادلات پولی، بلوکه است و فقط در حد یک اسم باقی مانده‌اند. [6] برای همین رشد ادعا شده، در اقتصاد ایران و در زندگی مردم تأثیر ملموسی ندارد و مصداق لباس نپوشیده‌ی پادشاه است.

 از دیگر سو،‌ کارشناسان اقتصادی نیز عنوان کرده‌اند که رشد 4.4 درصدی اعلام شده بر اکتاف یک رشد منفی ایستاده است و لذا رشد اقتصادی دولت روحانی با درصد اعلام شده تنها از یک رتبه منفی به سمت صفر میل کرده است.

 آنها گفته‌اند که از همین روست که رئیس‌جمهور از اعلام نرخ رشد قبلی خودداری می‌ورزد.[7]

 و اما کاهش نرخ تورم...

اگرچه نباید منکر برخی تکانه‌های اقتصادی در چند ماه آخر دولت دهم بود اما درباره ذکر آمار کاهش تورّم در دولت رئیس‌جمهور روحانی، بیان این نکته ضروریست که تورم کاهشی اشاره شده؛ تا مدت مدیدی «تورّم نقطه به نقطه» بود نه تورّم واقعی که بطور سالیانه محاسبه می‌شود.

 علت بی حسّی مردم از روندهای کاهشی تورم که دولت بر آنها اصرار داشت نیز همین است زیرا تورّم نقطه به نقطه میزان کاهش یا افزایش میانگین قیمت سبد خانوار را در هر ماه نشان می‌دهد اما تورّم سالیانه است که می‌تواند اثرات ملموسی در زندگی مردم ایجاد کند.

 شاخصی که رهبر انقلاب نیز زمانی در سخنان خود تأکید کردند چندان قابل اتکا نیست.

 معظم‌له در شهریورماه سال 94 و در دیدار با هیئت دولت در این رابطه فرمودند: «همان تورّم سالیانه البتّه ملاک است؛ تورّم نقطه به نقطه چیز مورد اعتنائی نیست، چیز مهمّی نیست؛ عمده همین تورّم سالیانه است».[8]

 با اینحال اما محمدباقر نوبخت، سخنگوی دولت در تیرماه امسال از کاهش نرخ تورم سالیانه و رسیدن آن به 9.5 درصد خبر داد.

رخدادی که اگرچه باید از بابت آن به دولت دست مریزاد گفت اما اولاً کارشناسان اقتصادی چندان با روی خوش از این خبر استقبال نکردند و اِن‌قلت‌هایی را بر آن وارد دانستند [9] کما اینکه عده زیادی از آنها تأکید می‌کنند که این کاهش تورم به دلیل «تشدید رکود» است و ثانیاً مردم نیز همچنان اثری ملموس از این کاهش تورّم را احساس نمی‌کنند.

 چه اینکه این نرخ تک رقمی از سوی دولتی اعلام شده است که بیان می‌کند دستاوردهای برجامش نیز آفتاب تابان است!

علی شکوری راد، فعال اصلاح‌طلب و دبیر کل حزب اتحاد ملت اخیراً در همین رابطه گفته بود:‌ «ارائه‌ی آمار توسط رئیس جمهور بازخورد منفی داشت. مردم احساس می کردند همان کاری که احمدی‌نژاد انجام می‌داد توسط روحانی تکرار شد».[10]

 4_ «صادرات نفت از 1.1 میلیون بشکه به 2.5 میلیون بشکه در روز رسیده است و صادرات غیر نفتی پس از 80 سال از واردات پیشی گرفته که این دستاورد هم در راستای عمل به مفاد اقتصادی مقاومتی در نظر گرفته می‌شود.»

در اشاره به این ادعای لیلاز اولاً بایستی اشاره کرد که سیاست اقتصاد مقاومتی بر مبنای آنچه که واضع اقتصاد مقاومتی یعنی مقام معظم رهبری تصریح کرده‌اند؛ بستن شیرهای نفت و اتکای کشور به صادرات غیرنفتی و تولیدات داخلی است نه افزایش صادرات نفت!

 سیاستی که به صراحت مقام معظم رهبری، «تکنوکرات‌ها»! مخالفش هستند و آنرا نشدنی می‌دانند. (در ادبیات سیاسی ایران، حزب کارگزاران است که بیشترین قرابت را با تکنوکراتیسم دارد)

 ثانیاً آقای لیلاز احتمالاً اطلاع ندارد که عمده صادرات غیر نفتی جمهوری اسلامی ایران مربوط به محصولات پتروشیمی است که آنها هم به نوعی صادرات نفتی محسوب می‌شوند و تأکید بر افزایش صادرات آنها افتخار چندانی برای دولت محسوب نمی‌شود. (متأسفانه دولت قبل هم این عادت بد را داشت و افزایش صادرات ناشی از محصولات پتروشیمی را افزایش صادرات مواد غیر نفتی جلوه می‌داد)

 از سوی دیگر، پیشی گرفتن صادرات از واردات به دلیل افزایش چشمگیر صادرات نیز نبوده است. بلکه به دلیل کاهش واردات ناشی از نبود قدرت خرید از سوی دولت و اقتصاد بوده چه اینکه عدد قدر مطلق صادرات افزایش قابل توجهی نداشته است و حتی در بعضی از این سال‌ها نرخ آن کاهشی هم بوده است.

 و لذا انتظار می‌رود که دولت در این زمینه نسبت به افزایش درآمد خود از صادرات محصولات کاملاً غیر نفتی در کنار افزایش قدرت خرید وزارتخانه‌های اقتصادی خبر دهد تا مردم نسبت به میزان کم یا مطلوب بودن این ازدیاد تصمیمی واقعی‌تر از آنچه لیلاز مدعیست، بگیرند.

 درباره افزایش صادرات نفت هم اگرچه ستاد برجام اصرار دارد که این مسئله را بعد از «رفع سایه جنگ از سر کشور»!!! بزرگترین دستاورد برجام جلوه دهد اما جدای از آنکه حقایق و تحلیل‌های استراتژیک هرگز چنین معنایی را تأیید نمی‌کند؛ یادآوری این نکته که در بالا هم به آن اشاره کردیم خالی از لطف نیست که از مجموع تمام درآمد اسمی دولت از محل فروش نفت؛ تنها یک دهم آن به دست دولت می‌رسد و مابقی به دلیل تحریم‌های غرب، مشکل‌تراشی آمریکا و امتناع بانک‌ها از ورود به مراوده بانکی با ایران؛ در بلوکه باقی مانده‌اند.[11]

 با اینحال، ما در این زمینه به یک دستاورد مطلوب نظام اداری کشور در مسئله درآمدهای دولت اشاره می‌کنیم که بیان آن، افتخارآمیزتر از دستاوردهای نداشته برجام است.

 و آن اینکه در سال گذشته 90 درصد درآمدهای مالیاتی کشور محقق شده است.[12]

 بدیهیست که اگر ستاد دولت به جای تأکید بر ربط دادن تمام رخدادها به برجام! در انتشار و یادآوری بیشتر این قبیل اخبار که نشانه‌های بهتری از رشد سیستم اداری و اجرایی کشور هستند؛ اهتمام می‌ورزید؛ در نزد افکار عمومی صاحب توفیقات بیشتری می‌شد و برخی جریانات خاص سیاسی هم به خود اجازه شرط گذاشتن برای دولت در انتخابات آینده را نمی‌دادند!