وقاحت یعنی بی‎حیایی

در مباحث اخلاقی، رذیله‎ای تحت عنوان «وقاحت» مطرح است که من می‎خواهم توضیح دهم، گاهی در ارتباط با شهوت قرار می‎گیرد و منشأ آن شهوت است و گاهی منشأ آن غضب است. «وقاحت» از نظر لغت، به معنای «بی‎شرمی» است که ما هم این لفظ را در همین معنا استفاده می‎کنیم. بحث ما «حیا» است نه بی حیایی ولی از آنجا که گاهی تعریف به ضد، مطلب را خوب تفهیم می‎کند مجبورم اوّل این رذیله را بگویم بعد سراغ آن فضیلت بروم. علما می‎گویند: «یعرَفُ الاشیاء بأضدادها». چون ضدّ او حیا است و من می‎خواهم بحث ضد را بکنم،. خود ما هم در محاورات عرفی‎مان می‎گوییم: فلانی خیلی بی‎حیا است؛ و منظورمان همین وقاحت است. یا می‎گوییم وقیح است یا بی‎حیا است. این یک بحث لغوی بود.

علمای اخلاق، وقتی وقاحت را از نظر اصطلاح تعریف می‎کنند، می‎گویند: «وقاحت عبارت است از عدم مبالات نفس نسبت به ارتکاب محرّمات شرعیه، قبایح عقلیه و عرفیه». «عدم مبالات نفس از ارتکاب» به تعبیر ما یعنی «پررویی». اگر انسان، کاری را که از دیدگاه عقل زشت است انجام دهد، و اصلاً هم به روی خود نیاورد و برایش اهمیت نداشته باشد، انسان پررو و بی‎حیایی است. از نظر درونی، برای چنین کسی ذرّه‎ای ناراحتی ایجاد نمی‎شود.

قبایح عقلیه در ارتباط با عقل عملی است، چون ادراک حُسن و قُبح مربوط به عقل عملی است. محرّمات شرعیه هم یعنی دستورات شرعی. لذا منشأ این که یک نفر با این که می‎گوید: من معتقد به معاد و نبوّت و همه اینها هستم، در عین حال گناهی می‎کند و از نظر درونی هم هیچ ناراحتی برایش ایجاد نمی‎شود، منشأ این عدم مبالات نفس، بی‎حیایی است. حالا چه شده که او بی‎حیا شده است، بحث مفصّلی است که قبلاً در همین مباحث تربیتی به آن اشاره‎ای کردم، اما در آینده به آن بحث می‎رسم و مفصّل صحبت می‎کنم.

روایتی در اصول کافی به نام حدیث عقل و جهل است که در آن بیش از هفتاد جنود عقل و جهل را شمرده است. لشکر عقل چیست؟ لشکر جهل چیست؟ در آنجا هم مسأله حیا مطرح هست. البته از ضدّ حیا که می‎گوییم قباحت و وقاحت است، در آنجا تعبیر به خُلع می‎کند که من ان‎شاءالله همه اینها را در آینده بحث می‎کنم که چرا در آن روایت، تعبیر خُلع است؟ روایت را سماعه از امام هفتم(علیه‎السلام) نقل می‎کند. من هم تحت همین عنوان خُلع در محیط خانوادگی، بحث کردم و گفتم که معنای خُلع، پرده‎دری است، حیا را هم گفتم که پرده‎داری است.

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلّم): شخص بی‎حیا دین ندارد

ممکن است برخی بخواهند اعمال وقیح خودشان را توجیه کنند، ولی شما فریب این چیزها را نخورید و بدانید که این کارها از عدم تعادل قوای نفسانی نشأت گرفته است. من اخیراً می‎شنوم که درباره کسی که فحاشی می‎کند، می‎گویند: او ادبیاتش خوب نیست. او دارد فحش می‎دهد و دیگران می‎گوید: چیز مهمّی نیست ادبیاتش خوب نیست! ما اخیراً داریم این حرف‎ها را می‎شنویم. یک نفر آدم بی‎حیا و بی‎شرمی است و حتی آدم بی‎دینی است، چون بسیاری از این بی‎شرمی‎ها خلاف شرع است، اما می‎گویند: مهم نیست، ادبیاتش خوب نیست یا بدسلیقه است!

حالا من روایاتی را می‎خوانم که فرمودند: لَا إِیمَانَ لِمَنْ لَا حَیَاءَ لَهُ. کسی که حیا ندازد، ایمان ندارد. در روایتی پیغمبر می‎گوید: لا دینَ لِمَن لا حَیاءَ لَه؛ هرکس حیا ندارد، اصلاً دین ندارد. بحث ما بحث تقریباً سلسله‎وار و علمی است. من الآن در مورد بحث ریشه‎یابی حیا وارد شده‎ام که بسیاری از رذائل اخلاقی، به خاطر افراط قوای نفسانی است.

حالت افراطی شهوت و غضب را گفتم و برایش مثال هم زدم. این قوا، حالت تفریطی هم دارند؛ یعنی گاهی شخص به آن مقدار که باید از این قوا بهره بگیرد، نمی‎گیرد. مثل عدم‎غیرت که ما به آن بی‎غیرتی می‎گوییم. این به خاطر حالت تفریط غضب است. یا فرض کنید کتمان‎حق؛ این‎که کسی حق را می‎پوشاند، برای این است که جرأت ندارد حق را بگوید. این حالت تفریطی غضب است و به چنینی شخصی می‎گویند: ترسو!

گاهی ممکن است که شهوت منشأ یک رذیله شود و غضب هم منشأ همان رذیله شود، با این که اینها دو نیروی جدا از هم هستند؛ شهوت یک نیرو در انسان است، غضب هم نیروی دیگری در انسان است، ولی اینها هر دو منشأ یک رذیله می‎شوند. گاهی هم حتی ممکن است «وهم» نیز موثّر باشد. البته من چون نمی‎خواهم بحث پیچیده شود، همین دو قوّه را می‎گویم.

3بی‎حیایی سرسلسله شرارت‎ها است

به جای حساس بحث رسیدیم که گفتم بحث اساسی است و مبتلابه جامعه ما بوده و بحث اساسی مباحث گذشته تربیتی ما است. حالا من برایتان چند روایت می‎خوانم. یک؛ «القحة عنوان الشر» عنوان همه زشتی‎ها وقاحت و بی‎شرمی است. عنوان یعنی «تیتر»، یعنی اگر بخواهی برای شرور، یک تیتر بگذاری، آن بی‎حیایی است. همه شرور زیرمجموعه بی‎حیایی است.

حالا روایت دیگری که خیلی روشن‎تر است، می‎فرماید: «رأس کل شر القحة» سرآمد هر شری بی‎حیایی است. یک روایت از امام صادق علیه‎السلام است که می فرماید: «الْوَقَاحَةُ صَدْرُ النِّفَاقِ وَ الشِّقَاقِ وَ الْکُفْرِ» سرآمد همه اینها بی‎حیایی است، یعنی سرآمد نفاق، شقاق و کفر این است.

همه دین، حیا است

روایات دو نوع است، یک دسته وقاحت را مطرح می‎کند، مثل این روایاتی که الآن خواندم و در مورد با خود وقاحت بود. در یک دسته از روایات، ضدّش را وطرح می‎کنند و می‎گویند: «لَا إِیمَانَ لِمَنْ لَا حَیَاءَ لَهُ» بی شرم ایمان ندارد. این ضدّ وقاحت است. روایتی از پیغمبر اکرم است که فرمودند: قال رسول‎الله (صلی الله علیه و آله و سلم): «الحیا هو الدین کلُّه» پیغمبر با این سخن، کار را تمام کرد. اصلاً دین حیا است. لذا آن روایتی که از امام صادق (علیه السلام) خواندم در باب وقاحت که فرمود: صدر نفاق و شقاق و کفر، بی‎حیایی است، همه با هم‎دیگر هم‎سو است. این بحث، بحث مفصّلی است که ان‎شاءالله اگر خدا توفیق عنایت کند بیش از سابق تذکّراتی هم داشته باشم. وقاحت و در مقابلش حیا، در تخریب و سازندگی انسان نقش اساسی دارد که من بعد در بحثم وارد آن می‎شوم. اگر حیا نباشد، دست ما هم از انسانیت خالی است و هم از الهیت. نه انسان هستیم و نه متدین. در دو رابطه من دارم مطرح می‎کنم، هم عقل عملی و هم بُعد معنوی. از هر دو، دست خالی می‎شود که بعد ان‎شاءالله وارد می‎شوم.

یک زن آلمانی که به اسلام گرویده است می‌گوید: اسم قبلی من زابنیه است ماجرای تشرفم به اسلام از این قرار است که در آلمان در همسایگی ما یک خانواده مسلمان اهل ترکیه زندگی می‌کرد.

دختران آن‌ها در مدرسه با من دوست بودند و با هم رفت وآمد داشتیم. وقتی به خانه آن‌ها می‌رفتم می‌دیدم آن‌ها نماز می‌خوانند. کم کم به واسطه آن‌ها با اسلام آشنا شدم و در مسجد اسلامی هامبورگ به دین اسلام تشرف یافتم...

هر موجودی برای مصونیت یافتن از آسیب دشمن به دنبال پناهگاهی می‌گردد تا در سایه آن احساس امنیت و آرامش کند. شما اگر یک لاک پشت را در نظر بگیرید، مشاهده می‌کنید که چگونه درون پوستی سخت و مقاوم است تا از گزند دشمن در امان باشد و چنان چه به طاووس بنگرید، متوجه می‌شوید که طاووس تا وقتی پر دارد زیبا و قشنگ است، اگر پر را از او بگیری و عریان بشود، زیبایی خود را از دست می‌دهد.

حجاب برای زن همانند پر برای طاووس است. غنچه تا غنچه است، در حجاب است و هیچ کس هوس چیدن آن را نمی‌کند؛ اما همین که حجاب را کنار نهاد وباز شد آن‌را خواهند چید. وقتی که چیدند، ممکن است آن را چند روزی در جای مناسب قرار دهند اما دیری نمی‌پاید که پژمرده و پرپر می‌شود و آن را در سطل زباله می‌ریزند.

خواهران باحجاب هم همچون غنچه‌اند. هیچ کس دست طمع و تصرف به سمت آن‌ها دراز نمی‌کنند اما اگر این حجاب را کنار گذارند مورد طمع دیگران واقع می‌شوند.

اگر شما به میوه بنگرید، متوجه می‌شوید تا پوست برتن دارد مدت‌های زیادی دوام خواهد داشت. ولی وقتی پوست میوه‌ای گرفته شود، دوام چندانی نخواهد داشت.

حجاب از نظر من همانند پوست میوه‌ای است که تازگی و سلامت آن را حفظ می‌کند تا زمانی که زن‌ها حجاب و عفت دارند، از طراوت و زیبایی و تازگی و سلامت بهره مندند.

حجاب برای من نه تنها زحمت و تحمیل نیست بلکه یک اصل خدشه‌ناپذیر است که از عقیده‌‌ام سرچشمه گرفته و در‌صد دم عقیده و حجابم را برای زنان آلمانی و برای همگان توضیح دهم. من دریافته‌ام که حجاب یک ارزش است و ارزش‌های دیگر در کنارحجاب به من ارزانی می‌شود.

ارزنده ترین گوهر مقصود نماز است
زیبنده ترین هدیه به معبود نماز است
فرمود علی شیر خدا ، ساقی کوثر
در مکتب ما شاهد و مشهود نماز است
این نکته رسول مدنی گفت به سلمان
سری که به توفیق تو افزود نماز است
در دادگه عدل خدا روز قیامت
از صلح حسن مقصد و مقصود، نماز است
از آمدن کرب و بلا آنچه به عالم
مقصود حسین بن علی بود نماز است
آن روز که آید ز پس پرده غیبت
اول هدف مهدی موعود نماز است